La Còrsica e sò fieul pi avosà n° 4, stèmber-otóber 2007, pag. 4 Bepe Sané (Dragonòt) L’istà a l’é giumai finìa, ma j’arcòrd dle vacanse passà an Còrsica a son ancora bin viv. An rivand an Còrsica, un a l’ha l’impression che a sia na caten-a ëd montagne che a seurto dal mar. An sla còsta ossidental, cola an vers la Toscan-a, la stra che a va giù fin-a a Bonifacio a l’é bastansa bela. La còsta oriental, cola an vers ël mar dovert, a l’é motobin rociosa e le stra a son tute a curve. Ël mar a l’é motobin bel, sempre pulid, e la còsta rociosa a l’é coatà da la macia mediteranea (ël " maquis "). Un-a dle manere pì bele ëd vive la Còrsica a l’é cola ëd travsela tuta, da Bastia a Ajaccio, an passand për Còrte (Còrti an lenga corsa). An cost viagi as vëddo tùit ij paisagi dla Còrsica, da la costa bassa a le montagne, da le foreste dl’intern a la còsta rociosa ossidental. Còrte a l’é la veja capital dla Còrsica indipendenta, na curta stagion che a l’é durà dal 1755 al 1769, ma che a l’ha lassà an tuta l’ìsola n’arcòrd ancora bin viv. Ël përsonagi pì amportant dla stagion dl’indipendensa a l’é Pasqual Paòli, che a l’é arcordà an tùit ij pais dla Còrsica. Përché an Còrsica ël përsonagi stòrich pì avosà a l’é nen, com tùit a podrìo chërde, Napoleon, ma anvece a l’é Pasqual Paòli. L’aministrassion dla Còrsica a l’era stàita afidà, a la fin dël sécol che a fa XI, dal papa Gregòrio VII aj Pisan. Apress dla bataja dla Melòria (1284), ij Pisan a l’avìo përdù ël control dl’ìsola, ma ij Genovèis a l’han peui sempre avù ëd problema a controlé la Còrsica. Pròpi la sità ëd Còrte a l’é governasse da sola për vàire vòte, fin-a che ant ël 1729 tuta la Còrsica a l’é arvoltasse e peui ant ël 1755 a l’é stàit elegiù "General dla Nassion Corsa" Pasqual Paoli (nassù ant ël 1725 e fin-a anlora an esili a Nàpoli). Ant ël temp ëd Paoli, la Còrsica a l’é dotasse ëd na Costitussion motobin avansà (con l’agiut ëd Jean-Jacques Rosseau), ëd na marin-a për combate cola genovèisa e ëd na zëcca për bate moneda. Ant ël 1765 a l’é stàita fondà a Corte l’Univërsità. Ma antërtant Génova, vëddend che la partìa a l’era përdùa, a l’ha vendù l’ìsola aj fransèis che ant ël 1769 a l’han conquistala tuta e a l’han sarà l’Università ëd Còrte (l’Università a l’ha torna durbì ant ël 1983). Pasqual Paoli a l’ha dovù andé an esili, peui a l’ha provà a artorné al temp dla Rivolussion fransèisa, ma a l’ha avù pòch boneur e a l’é mòrt an esili a Londra ant ël 1807. Coj pòchi agn d’andipendensa (1755-1769) a l’han lassà an Còrsica n’arcòrd ch’a meuir nen : as peul disse che an ògni pais a-i sio dë stra, ëd piasse, d’istituto e fin-a pisserìe e ristorant antitolà a Pasqual Paoli. Home Page Artìcoj an piemontèis