La tradission sìvica ant le region italian-e n° 12, mars-avril 2009, pag. 2 ëd Bepe Sané (Dragonòt) Ant ël 1993, Robert D. Putnam, professor a l’Università d’Harvard e studios avosà ant tut ël mond, a l’avìa publicà, ansema a doi sò anlev, un lìber antitolà "Making Democracy Work", un pòch com dì "Fé travajé la democrassìa". Ël lìber a l’era l’arzultà ëd pì che vint agn dë studi e d’arserche an sël camp, ancaminà ant ël 1970, quand che ël Govern italian a l’avìa dessidù ëd buté an pràtica la Costitussion ("sensa che gnun as lo spetèissa" a scriv Putnam) e ëd dé ël via a le Region. Ij govern regionaj a dovìo nasse dal gnente e a l’era n’ocasion ùnica për vëdde com che le istitussion democràtiche a nasso e com che a s’adato a l’ambient sossial. Ël lìber a l’era stàit sùbit traduvù an italian con ël tìtol "La tradission sìvica ant le Region italian-e", miraco përchè lòn che a fasìa pì efet a l’era nen la dimension ëd l’arserca, ma le conclusion. Putnam midem a scriv che se a l’avèissa savù che ël travaj a sarìa durà quase un quart ëd sécol e che a l’avrìa portalo a studié la teorìa dij gieugh e la stòria medioeval, miraco a sarìa nen ancaminasse. Ël travaj a l’era ancaminà për studié le inovassion e ël cambiament ma peui, a man a man che jë studios a analisavo ël boneur o ij faliment dij govern regionaj, a l’ero arcorzusse che costi andament a l’avìo dle rèis ëstòriche che pòchi a së spetavo. A l’inisse dël lìber, jë studios a dëscrivo com che a l’avìo vist, con ij sò euj american, la diferensa tra na bon-a aministrassion e un-a men bon-a. Quand che a son andàit a la Region Puja, prima a l’han avù fin-a ëd problema a trovela (a Bari), peui j’ufisse a son mes veuid, j’ampiegà a son present pòche ore al dì, un sìndich a deuv portesse la màchina da scrive, n’ampiegà a l’ha dije a sò cap: "Chiel a peul nen deme ëd comand, mi i l’heu ëd protession!", e via parèj. Tut n’àutra còsa për la Region Emilia-Romagna: a l’è ant un palass ëd véder, a jë smija d’intré ant un-a dita tecnològica, un portié a-j pòrta ant l’ufisse giust, n’ampiegà a-j serca lòn ch’a-j serv ant n’archivi anformatisà, la gent për Bològna a discut ëd la polìtica regional, e via parèj. Na vira studià le diferense tra i rendiment ëd le istitussion regionaj, jë studios a l’han studià le "comunità sivij" ant le mideme Region. A l’han trovà che, ant le region an dova le istitussion a l’avìo un bon rendiment, a-i era na rej d’associassion e ëd tradission che a ampegnavo la gent a un fòrt impegn sivil; nopà, ant le region mal governà, la vita pùblica a l’era caraterisà da l’isolament e da la sfiducia. Na vira dëscurvì che ël rendiment ëd le istitussione e la "comunità sivil" a l’ero motobin gropà, a l’han sercà ëd capì com che a l’ero podusse formé ëd tradission sivij tant diferente. Andand andré ant ël temp, fin an vers al 1100, a l’han vist com che an Meridion a l’era formasse na tradission con un govern feudal e lë sfrutament dij paisan e ëd tut ël pòpol. Ant l’istess temp, al Nòrd (ma ëdcò an Toscan-a e anviron) e l’era nassuje ij Comun, un sistem ëd govern motobin vzin a la gent. Da anlora le tradission sìviche a sarìo stàite diferente, una basà an sla sfiducia an Meridion e un-a basà an sla partessipassion ant le tère dij Comun. Ant ël lìber, j’àutor a së sbilanso a fé na prevision. Se an Italia le Region a l’han falì là an dova a-i è nen le tradission sìviche consolidà, a scrivo, alora a l’è bel fé che la midema còsa a càpita ant ij neuv stat nassù da l’URSS, dzortut an dova le tradission sìviche a-i son mai staje. Sens’àutr ël "federalism fiscal" che a l’è an cors d’aprovassion, a sarà na manera ëd porté la gent an vers a l’impegn sivil, com a sarìa piasuje a Putnam. Home Page Artìcoj an piemontèis