La longa stra dle pongòle Piemontèis Ancheuj n° 2/3, Fervé/Mars 2022 Dragonòt (Beppe Sanero) Le pongòle a son dij fonz ch'a ven-o a la prima, a chërso ant ij teren sabios o arlongh ai ri e a l'han un capel ch'a smija 'n nil ëd vespe. Ël nom «pongòle» a ven, scond ël REP (Repertorio Etimologico Piemontese), dal latin *SPONGA, variant dël latin clàssich SPONGIA, che a soa vira a vnisìa dal grech σπογγία opurament σπογγιά. Tute ste parole sì, sia an latin che an grech, a veulo di sponga, spugna e a-j dan ël nòm a le pongòle, përchè sò capel a peul ëdcò smijé a na sponga. Da chèiche bande dël Piemont as dòvro 'dcò ij nòm «spongòle» o «spongiòle» che a son anco' pi vzin-e a le paròle latin-e e greche 'd partensa. Adess la paròla piemontèisa «pongòle» a l'é finìa 'nt la descrission sientìfica d'un fonz, che as peul vëddse belessì: https://ascomycete.org/2000-Pezizales/Species/Gyromitra-grandis La prima descrission dë sto fonz a l'era stàita fàita da Ugone Cumino ant ël Fungorum Vallis Pisii specimen (visadì «Censiment dij fonz ëd la Val Pes») publicà 'nt le Mémoires de l'Académie Impériale des Sciences, Littérature et Beaux-arts de Turin dël 1805. Cumino a l'era nassù a Revel a j'8 ëd giugn dël 1762 e batesà coma Giovanni Paolo Cumino, a l'avìa studià a Morëtta e peui a Turin, anté ai 24 ëd magg dël 1786 a l'avìa pijà ël brevèt da spëssiari. D'apress a l'era fasse fra' certosin a la Certosa ëd Pes, anté a l'avìa pijà ij vot con ël nòm d'Ugo Maria Cumino. A la Certosa ëd Pes a l'avìa l'angagi da spëssiari, parèj a l'avìa podù studié j'erbe, le fior e dzortut ij fonz ëd la Val Pes. Dël 1802, sota a Napoleon, ij fra' a j'ero stàit mandà via da la Certosa e antlora Cumino a l'era andàit a fé lë spëssiari a Coni. Tra tute coste dificoltà, nòstr fra' a l'era riussì a publiché sò Specimen dël 1805 firmand-lo, për l'ùnica vira, come Ugone Cumino. As conòss nen l'ann ëd la mòrt ëd Cumino, as sà mach che dël 1828 a l'era anco' viv, përchè a l'é trovasse na soa litra scrivùa an col ann. Ant le Specimen, Cumino a descriv 151 sòrt ëd fonz, comprèisa cola che adess a l'é ciamà Gyromitra grandis e che chiel a ciamava Helvella grandis e dont la descrission a finìa con: Edulis, pretiosior Bol. Suillo; aequiparatur Phallo esculento, ac ejus loco venundatur sub nomine vulgari Pungole, visadì: «Mangiàbil, pì apressià dël Bolè Porsin; a equival a la Morchella esculenta (la vera pongòla, n.d.r.), e a sò pòst a l’é vendù con ël nòm volgar ëd pongòle». As deuv savèisse che, scond ël Còdes ëd Nomenclatura Internassional, ël prim ch’a descriv un fonz a l’ha ël drit ëd deje ’l nòm ch’a veul. Fin-a a pòchi agn fa, ël fonz dont i parloma a së s-ciamava Gyromitra fastigiata, përchè la prima dëscrission ch’as conossìa a l’era stàita fàita, con col nòm lì, da Krombholz dël 1834. Adess ch’as sà che la prima dëscrission a l’é cola ’d Cumino, doi vajant ëstudios (Nicolas Van Vooren e Matteo Carbone) a l’han fàit tuta la tràfila e a l’han publicà ’l nòm neuv dël fonz, ch’a l’é: Gyromitra grandis (Cumino) Van Vooren & M. Carbone (2019). An costa manera-sì, ël nòm piemontèis ëd le pongòle, ch’a l’é partì dal grech e dal latin, a l’é stàit fàit conòsse a tut ël mond sientìfich. Për finì, a venta noté che con le pòche paròle anté a parla dle pongòle, Cumino an fà savèj che ai sò temp le pongòle a j’ero vendùe, a j’ero apressià pì dij bolè (porsin) e a-i era cheicun ch’a provava a vende, antrames a le pongòle, dj’àutr fonz ch’a jë smijavo. Home Page Artìcoj an piemontèis