Corsa a doi për trové Netun Piemontèis Ancheuj n° 6, Giugn 2016 Dragonòt (Giuseppe Sanero) Gioan Gofred a l’era gasà. L’adrenalin-a a jë scorìa a mila 'nt le ven-e. A l’era doi neuit ch’a durmìa nen, ma a na valìa la pen-a. A trantequatr agn, ij sò euj a l’avìo vëddù na còsa che gnun àutr òm a l’avìa mai vëddù. An mentre che ‘l sol a spontava, a l’avìa ancor pijà ‘n bijèt, scrivù coste pòche paròle: «Monsù Urban, ël pianeta ch’i l’eve ipotisà a esist e a l’é pròpi anté i l’eve dit» e afidà ‘l bijèt a ‘n corié an partensa për Paris. Peui, a la fin fin, a l’era riussì a andé deurme e ‘ndurmisse. La stòria a l’era ancaminà pì che sessant’agn prima. Dël 1781 n’astrònom inglèis a l’avìa dëscurvì ‘n pianeta neuv, ch’a andasìa a giontesse ai ses già conossù da j’antich. A l’era andaje ‘n pòch a decide che nòm deje, e a la fin a l’era decidusse për «Uran». Dapress ëd sessant’agn d’osservassion d’Uran, ël pianeta a l’avìa scasi fàit un gir complet dantorn al Sol, soa òrbita a l’era conossùa e la «lej ‘d gravitassion universal» (formulà pì che sent agn prima da Isach Newton) a përmëttìa ‘d prevëdde soe posission ant l’avnì. An vers al 1840 a l’era ancaminasse a trové dle cite diferense 'nt le posission prevëddùe, diferense ch’a vnisìo sempre pì gròsse. A-i era doe spiegassion prinsipaj possìbile: o che la lej ‘d gravitassion universal a fussa falìa, opurament che n’autr còrp celest (ancor pa conossù) a fèissa sente soa influensa. Da già che për ël mond sientìfich ëd l’época a l’era pa belfé fé a men ëd la lej ëd gravitassion universal, la pì part djë siensià a pensava che le diferense a fusso causà da ‘n còrp celest neuv. Gioan (Adams), n’astrònom inglèis dël temp, dapress ël la làurea pijà dël 1843, a l’era campasse a pansa a tèra a travajé an sël problema. Ël problema për ij temp a l’era motobin difìcil, përchè as tratava ‘d fé dij cont longh e malfé tut a man. Adams a l’ha nen avù boneur për na serie ‘d motiv da nen chërde. Prima ‘d tut chiel a l’avìa mai publicà gnente, a l’avìa mach sempre comunicà ij sò arzultà a vos o con litre scrivùe a man. Quand che ‘l diretor ëd l’Osservatòri ‘d Greenwich a l’avìa scrivuje për ciameje dij ciariment, chiel a l’era dësmentiasse ‘d rispondje. Dël 1846, na vira ch’a vorìa presenté ij sò cont publicament a ‘n Rëscontr, a l’avìa pa podù felo përché a l’era rivà con un di ‘d ritard. Sensa savèj gnente dj’arserche inglèise, ‘l fransèis Urban (Le Verrier) a l’avìa ‘dcò ancaminà a travajé an sël problema. Chiel a l’avìa publicà ij sò travaj, ël prim a la fin dël 1845 e lë scond a metà dël ’46. Dapress ëd la publicassion ëd lë scond travaj, a l’era stàit contatà fin-a dal diretor ëd l’Osservatòri ‘d Greenwich, a l’avìa ofrije soa disponibilità, ma a l’avìa pa pì arseivù d’arspòste. A l’avìa ‘dcò contatà, naturalment, l’Osservatòri ‘d Paris ma a l’era pa riussì a interessé pì che tant j’astrònom. Ij doi a j’ero blocà al midem pian. Al fransèis a l’é vnuje l’ideja decisiva: a l’ha pijà papé e cravion e a l’ha scrivù a n’àutr giovo, Gioan Gofred (Galle) ‘d l’Osservatòri ‘d Berlin, specificand na còsa fondamental: ël pianeta neuv a sarìa presentasse 'nt ël telescòpi nen com un pontin, ma com un cit dischet. Otnù ‘l telescòpi a disposission, Gioan Gofred a l’ha trovà ‘l pianeta neuv dapress ëd n’ora e mesa d’osservassion, peui a l’ha continuà j’osservassion për doe neuit për esse sigur. A la fin, com a l’é disse a l’inissi, a l’ha podù nonsié, a l’amis fransèis e al mond, la dëscoverta dël pianeta neuv (che peui a sarìa stàit ciamà «Netun»). N’insegnament da sta corsa? Ma, miraco un: dapress ëd na corsa, comsissìa longa, për vagné a venta avej la fòrsa ‘d fé ancor në scat. Home Page Artìcoj an piemontèis