La Wikipedia an piemontèis Ij Brandé n° 52, 2011, pag. 22-23 Bepe Sané (Carmagnòla) Wikipedia, com tùit a savran, a l'é la pi gran ensiclopedìa dla Ragnà (visadì dël Web) o, për esse pistìn, la pi gran ensiclopedìa dël mond. La vèrsion anglèisa a l'ha superà, ant ël 2007, ij 2 milion d'artìcoj, an superand l'ensiclopedìa cinèisa "Yongle" dël 1407 (dal nòm ëd l'imperador ch'a l'avìa vorsula), che fin-a a col moment a l'avìa ël primà. La Wikipedia a l'é stàita fondà a l'inissi dël 2001 da Jimbo Wales e Larry Singer e a la fin dël prim ann a l'avìa pi o men 20 mila artìcoj an 18 lenghe. Le lenghe a j'ero 26 a la fin dël 2002, 46 a la fin dël 2003 e 161 a la fin dël 2004, quand che l'ensiclopedìa a l'é stàita arconossùa com un fenòmen mondial. Adess le lenghe a son pi 'd 270, la vërsion anglèisa a l'ha pi 'd 3 milion d'artìcoj e le vërsion tedesca e fransèisa a son antorn al milion d'artìcoj. Un dij fondator, Jimbo Wales, che da sempe a l'é un pòch l'ànima 'd Wikipedia, a l'ha descrivula com "në sfòrs për creé e distribuì n'ensiclopedìa lìbera e dla pi àuta qualità possìbila a minca përson-a an sël pianeta, pròpi ant soa lenga" (http://en.wikipedia.org/wiki/WikiPedia). I savroma mai se Jimbo a fussa cossient dël mecanism ch'a butava an camin, ma a l'ha butà a disposission ëd le lenghe regionaj (com ël piemontèis) na vedrin-a fiamenga. A basta vardé la pàgina prinsipal ëd Wikipedia (http://www.wikipedia.org) për avèjne conferma: ël nòst "Piemontèis" a l'é a fianch ëd tute le prinsipaj lenghe dël mond. Com a l'é disse, a la fin dël 2004 le lenghe rapresentà an Wikipedia a j'ero 161. L'ensiclopedìa a l'ha continuà a dësvlupesse e, an tra le lenghe ch'a son pi davsin a nojàutri, dël 2005 a l'é stàita creà la Wikipedia an Furlan, peui cole an Napoletan e an Sicilian. E anco', cola an Lombard e cola an Sardagneul. La Wikipedia an Ossitan a l'avìa già pi 'd 2.000 artìcoj. Na Wikipedia a l'é pa creà comsissìa, ma a venta che la lenga a sia arconossùa da l'ISO (International Standard Organisation, Organisassion Antërnassional për jë Standard) e che a-i sia na partìa 'd përson-e ch'a mosto d'esse anteressà a travajé për l'ensiclopedìa. A toirava motobin che a-i fussa già tante àutre ensiclopedìe e ch'a-i fussa pa anco' cola an piemontèis; për boneur a l'é trovasse na partìa 'd përson-e anteressà e, ant ël mars dël 2006, la Wikipedia an piemontèis a l'é partìa. Per sto arzultà-sì a-i é da ringrassié dzortut Berto 'd Sera, bielèis ma ch'a viv a Kiev an Ukràina, e Sabine Cretella, ëd rèis alman-e/napoletan-e, tùit doi motobin an piòta con le lenghe e con la Ragnà. Berto 'd Sera a l'é peui pijasse ël travaj ëd localisé l'antërfacia dla Wikipedia, visadì 'd viré da l'anglèis al piemontèis tut ël software 'd Wikipedia, ant j'anviron ëd 10 mila mëssagi. A peul esse anteressant noté che, com ch'as travaja 'd sòlit an sla Ragnà, tute coste përson-e a l'han travajà ansema sensa conòss-se 'd përson-a, ma mach tnisendse an contat an manera virtual, normalment con la pòsta eletrònica. A l'é peui stàit-je un rëscontr an tra costi amis, a la Festa dël Piemont ch'a fasìa 41, dël 2008, an Alba e a Cherasch. La partensa dl'ensiclopedìa an piemontèis a l'é pa passà sot silensi e ai 6 ëd giugn dël 2006, pòch pi che doi mèis d'apress ëd j'inissi, a l'é stàit-je la sodisfassion ëd vëdde che La Stampa a l'ha dedicà, con n'artìcol ëd Giuseppe Culicchia, quase doe pàgine a nòsta Wikipedia. Tuta la Wikipedia, donca 'dcò cola an piemontèis, a l'é fàita da 'd përson-e che a colàboro volontariament për buté sò savèj a disposission ëd tut ël mond, e a l'é masentà da la Fondassion Wikimedia, n'organisassion american-a "no-profit". (N.d.R. Sensa vagné) Le règole për contribuì a la Wikipedia a son pòche e sempie, ma a peulo smijé dròle a chi che a ven-a da fòra e che a sia pa abituà a j'ambient "no-profit". Për prima còsa, tut lòn ch'a së scriv a ven cedù a la Fondassion Wikimedia, sota licensa GDFL (GNU Free Documentation License). An paròle pòvre, sòn-sì a veul dì che minca un a peul dovré lòn ch'a-i é scrit ant la Wikipedia, ma a deuv torna butelo a disposission ëd tùil sota licensa GDFL. Al lìmit, as podria fin-a stampesse 'l contnù ëd na Wikipedia, ma as podrìa pa butesse 'l drit ëd còpia ("copyright"), a venterìa torna distribuilo sota la midema licensa GDFL, e via parèj. Àutre règole a son che j'artìcoj a peulo esse modificà da qualsëssia përson-a e a dovrìo esse scrivù da un Pont ëd Vista Neutral (NPOV, Neutral Point Of View). Che j'artìcoj a deubio esse scrivù an manera ogetiva a l'é na ròba lògica, ma antorn a cost argoment soens as fan ëd discussion pitòst anvische. An tùit ij cas, vist che la Wikipedia a l'é fàita da 'd përson-e che a son abituà a colaboré, a la fin a së riess sempe a butesse d'acòrdi. La Fondassion Wikimedia a garantiss, peui, che an sle Wikipedia a-i sarà gnun-a reclam. Për adess la Fondassion a riess a finansiesse con le donassion e, sempe për adess, a-i é pa gnun perìcoj che la polìtica d'esse lìber da la reclam a peussa cangé. A l'é anteressant noté che ij fondator ëd Wikipedia a l'avìo già tnù an considerassion che na lenga a podèissa avèj ëd variassion diatòpiche: "contributors of a same language editìon may use different dialets (e.g. color vs. colour)". Costa ampostassion a l'é motobin amportanta për le lenghe regionaj com ël piemontèis, che a peulo avèj ëd le variant pi o men diferensià. La Wikipedia an piemontèis (http://pms.wikipedia.org) a l'é chërsùa an pressa: a l'avìa pi o men 3.000 artìcoj a la fin dël prim ann, 12.000 a la fin dël 2007, quase 20.000 a la fin dël 2008 e adess a l'é aranda ai 30.000 artìcoj. An sle Wikipedie a-i é na lista general antitolà "Ij 1000 artico] che mìnca Wikipedia a dovrìa avej" e an sla Wikipedia piemontèisa a-i na j'é già pi dla metà. Tanti 'd costi artìcoj a arvardo vos bin distante da nòsta coltura: për esempi, a-i é l'artìcol an dzora a Matsuo Bashò, ël pi avosà composidor giaponèis d'Haiku; anvece, l'artìcol an dzora ad Asoka, ël famos amperador budista indian, a-i é pa anco'. La vërsion piemontèisa, com tute j'àutre, a l'é scrita da 'd volontari. J'argoment dësvlupà a son coj che sti volontari a conòsso, e as peul notesse che quàich argoment a son motobin rich, mentre d'àutri a son anco' mancant. Për esempi, a-i é tante vos ëd matemàtica e 'd filosofìa, përchè un dij colaborator a l'é un professor ëd matemàtica. La pi part ëd le vos a l'é fàita da artìcoj an dzora a sità e pais, sia dël Piemont che 'd fòra, miraco përchè a son j'artìcoj che a son pi spatarà an dzora a tute le Wikipedia. A-i é peui motobin d'artìcoj dë sport, pèrchè a-i é 'd colaborator ch'a son apassionà sportiv. E anco', na serie bin organisà d'artìcoj an dzora a bolè e pissacan, fàit da n'apassionà 'd micologìa e na serie d'artìcoj an sle lenghe 'd tut ël mond, fàit da 'd lenghista apassionà. J'articoj a son ëscrivù ant la grafìa standard dël piemontèis (grafia dij Brandé) e ant ël piemontèis standard (col testimonià da ij vàire vocabolari esistent). Ma a l'é stàita 'dcò preparà la possibilità d'avèj d'artìcoj ant le variant pi comun-e, com monfrin, canavsan, ec.. Belavans, a-i é men ëd 100 artìcoj an tute coste variant. An costi agn a l'é stàit-je pòchi ch'a sio stàit contrari a la Wikipedia an piemontèis. La crìtica che a l'é stàita fàita pi soens a l'era: "che sens a peul avèj fé, ant ël 2006-2010, n'ensiclopedìa an piemontèis?". L'arspòsta a coste crìtiche a l'é sempia, an partend dal but ëd Jimbo Wales: "creé e distribuì n'ensiclopedìa lìbera e 'd la pi àuta qualità possibla a minca përson-a an sël pianeta, pròpi ant soa lenga"; e, essend an mentre ch'a realisa sto but (e avend savù sogné), la Fondassion Wikimedia a l'é orgojosa 'd dì che adess l'ensiclopedìa a l'é an pi 'd 270 lenghe e che ij parlant ëd pi che 270 lenghe a peulo avèj n'ensiclopedìa ant soa lenga. A-i é peui da fé n'àutra considerassion. Cole ch'a son le ocasion për ëscrive an piemontèis? Sens àutr ij concors ëd poesìa e 'd pròsa, o chèich giornaj locaj. Ma pa tùit a l'han la "verve" poètica o literaria o a peulo vëdde ij so scrit stampà an sij giornaj. An sla Wikipedia, al contrari, tùit a peulo scrive. Tùit a peulo scrive 'd lòn che a san e lasselo com testimoniansa për l'avnì. Për esempi, mi i travajo con ij calcolador e i scrivo artìcoj an dzora a argoment d'informàtica. Ma a-i é n'infìnità d'argoment da dësvlupé: ij vin, la cusin-a, le montagne e le valade dël Piemont... Sensa conté che a-i é sempe j'argoment clàssich: literatura, stòria, cine, siense ... Se a-i é quaidun che a conòss n'argoment, e a veul lasselo scrit an piemontèis për ij letor d'ancheuj e per coj ëd doman, a l'é 'l bin-ëvnù com colaborator ëd la Wikipedia piemontèisa! Home Page Artìcoj an piemontèis